الأفعال المضعّفة

Sahîh fiiller grubunun ikinci ögesi olan Muda‘‘af fiiller  (الأفعال المضعّفة ), yapısında şedde bulunan sulâsî fiillerdir. Bu fiillerin ikinci ve üçüncü harfleri, yani ‘aynu’l fiili ve lâmu’l-fiili aynı harftir.

Örnek; عَدَّ / مَرَّ / شَدَّ / فَرَّ / مَدَّ fiilleri gibi.

Muda‘‘af fiilin mâzî yapısı, örneğin 1. kalıptan olan مَدَّ fiilinin yapısı incelendiğinde, bunun aslının فَعَلَ formunda مَدَدَ olduğu görülür. Aynı olan iki harf (bu örnekte iki dâl harfi) yan yana gelince, tek harfe indirgenip, yazılmayan harf ve harekesi yerine şedde kullanılmıştır. Yapılan bu işleme Arapçada idgâm
(الإِدْغام) denir.

Muda‘‘af Fiilin Mâzî Çekimi

Muda‘‘af fiilin mâzî (di’li geçmiş zaman) çekimi, sâlim fiilin mâzî çekiminden pek farklı değildir. Özellikle 3. çoğul şahıs dişil formundan itibaren idgâm çözülmek suretiyle (yani şeddeyi kaldırıp aynı harfi yan yana kullanarak) yapılan fiilin çekimi, tıpkı sâlim fiilin mâzî çekimi gibidir.

Muda’af Fiilin Mazi Çekimi
Çoğul (Cem‘)	İkil (Tesniye)	Tekil (Mufred)
هُمْ مَدّوا Onlar uzattılar	هُمَا مَدّا O ikisi uzattı	هُوَ مَدَّ O uzattı	Gâib
هُنَّ مَدَدْنَ Onlar uzattılar	هُمَا مَدَّتا O ikisi uzattıْ	هِيَ مَدَّت O uzattı	Gâibe
أَنْتُمْ مَدَدْتُْ Sizler uzattınız	أَنْتُما مَدَدْتُا Siz ikiniz uzattınızَ	أَنْتَ مَدَدْت Sen uzattın	Muhâtab
أَنْتَُّ مَدَدْتُنَّ Sizler uzattınız	أَنْتُما مَدَدْتُا Siz ikiniz uzattınız	أَنْتِ مَدَدْتِ Sen uzattın	Muhâtaba
نََحْن مَدَدْنا Biz uzattıkُ		أَنا مَدَدْت Ben uzattım	Mutekellim

Örnek;

Resûlullah fakirlere yardım eli uzattı.   .مدَّ رَسولُ اللهِ يدَ العَوْنِ للفُقَراءِ

Suyu küvete döktüm.                        .صَبَبْتُ الماءَ في حَوْضِ الاِسْتِحْمامِ

Muda’af Fiilin Muzâri Çekimi

Muda‘‘af fiilin muzâri formu, sâlim fiilin muzâri formundan farklıdır. İkinci ve üçüncü harflerin (‘aynu’l-fi‘l’in ve lâmu’l-fi‘l’in) aynı olması dolayısıyla tek harfe indirgenip şeddelenmesi (idgâm) sonucu, muzâride en önemli hareke olan ‘aynu’l-fi‘l’in harekesi fâu’l- fi‘l’e aktarılır. Dolayısıyla muda‘‘af fiillerin muzârilerinde ‘aynu’l-fi‘l’lerin harekeleri birinci harfin, yani fâu’l- fi‘l’in üstünde görünür.

Örnek:

1. مَدَّ  fiili birinci kalıptandır. Dolayısıyla aslı مَدَدَ – يَْدُدُ  biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu مَدَّ olurken, muzâri formu يَمُدُّ biçimini alır.
2. فَرَّ fiili ikinci kalıptandır. Dolayısıyla aslı فَرَرَ – يَ فرْرِ biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu فَرَّ olurken, muzâri formu يفَِرُّ biçimini alır.
3. مَلَّ fiili dördüncü kalıptandır. Dolayısıyla aslı مَلِلَ – يَْلَلُ biçimindedir. İdgâm uygulandığında mâzî formu مَلَّ olurken, muzâri formu يَمَلُّ biçimini alır.

Muda‘‘af fiilin muzârisindeki bu yapısal fark kavrandıktan sonra, herhangi bir muda‘af fiilin muzâri çekiminin, sâlim bir fiilin muzâri çekiminden pek bir farkı olmadığını fark edeceksiniz.

Muda’af Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem‘)	İkil (Tesniye)	Tekil (Mufred)
هُمْ يَُمُدّونَ Onlar uzatıyorlar, uzatırlar	هُمَا يَُمُدّانِ O ikisi uzatıyor, uzatır	هُوَ يمُدُّ O uzatıyor, uzatır	Gâib
هُنَّ يَُمُدْنَ / يَْمْدُدْنَ Onlar uzatıyorlar, uzatırlar	هُمَا تَُمدّانِ O ikisi uzatıyor, uzatır	هِيَ تَمُدُّ O uzatıyor, uzatır	Gâibe
أَنْتُمْ تَُمُدّونَ Sizler uzatıyorsunuz, uzatırsınız	أَنْتُما تَُمُدّانِ Siz ikiniz uzatıyorsunuz, uzatırsınız	أَنْتَ تَمُدُّ Sen uzatıyorsun, uzatırsın	Muhâtab
أَنْتَُّنَّ تَمُدْنَ / تَمْدُدْنَ Sizler uzatıyorsunuz, uzatırsınız	أَنْتُما تَُمُدّانِ Siz ikiniz uzatıyorsunuz, uzatırsınız	أَنْتِ تَُمُدّينَ Sen uzatıyorsun, uzatırsın	Muhâtaba
نَحْنُ نَمُدُّ Biz uzatıyoruz, uzatırız		أَنا أَمُدُّ Ben uzatıyorum, uzatırım	Mutekellim

Not: Tabloda da görüldüğü üzere sadece üçüncü çoğul şahıs dişil ile ikinci çoğul şahıs dişil formlarında idgâmın çözülerek tıpkı sâlim bir
fiilin muzârisi gibi çekimlenmektedir.

البَنَاتُ يَشْمُمْنَ رائِحَةَ الأَزْهارِ الَْميلَةِ في الَْدِيقَةِ.        Kızlar, bahçedeki güzel çiçeklerin kokusunu kokluyorlar.

Muda’af Fiilin Olumsuz Çekimi

Muda’af Fiilin Olumsuz Mazi Çekimi

Muda’af Fiilin Muzari Çekimi
Çoğul (Cem‘)	İkil (Tesniye)	Tekil (Mufred)
هُمْ ما مَدّوا Onlar uzatmadılar	هُمَا ما مَدّا O ikisi uzatmadı	هُوَ ما مَدَّ O uzatmadı	Gâib
هُنَّ ما مَدَدْنَ Onlar uzatmadılar	هُمَا ما مَدَّتا O ikisi uzatmadıْ	هِيَ ما مَدَّت O uzatmadı	Gâibe
أَنْتُمْ ما مَدَدْتُْمْ Sizler uzatmadınız	أَنْتُما ما مَدَدْتُمَا Siz ikiniz uzatmadınızَ	أَنْتَ ما مَدَدْت Sen uzatmadın	Muhâtab
أَنْتَُّنَّ ما مَدَدْتُنَّ Sizler uzatmadınız	أَنْتُما ما مَدَدْتُمَا Siz ikiniz uzatmadınız	أَنْتِ ما مَدَدْتِ Sen uzatmadın	Muhâtaba
نَْحنُ ما مَدَدْنا Biz uzatmadıkُ		أَنا ما مَدَدْت Ben uzatmadım	Mutekellim

 .ما فَرَرْتُ مِن المدَْرَسَةِ          Okuldan kaçmadım.

لَمْ ile Olumsuz Mâzî

لَْمْ’in bir cezm edatıdır ve sadece muzâri fiilin başında kullanılır. Başına geldiği muzâri fiilin anlamını olumsuz mâzîye çevirir. Şimdi bir muda‘‘af fiilin لَم ile kullanımında, nasıl meczûm olduğunu bir tabloda görelim:

لم İle Olumsuz Mazi
Çoğul (Cem‘)	İkil (Tesniye)	Tekil (Mufred)
هُمْ لَمْ يَمُدُّوا Onlar uzatmadılar	هُمَا لَمْ يَمُدّا O ikisi uzatmadı	هُوَ (لَمْ يَمُدَّ)لَمْ يَمْدُدْ O uzatmadı	Gâib
هُنَّ لَمْ يَمُدْنَ/لَمْ يَمْدُدْنَ Onlar uzatmadılar	هُمَا لَمْ تَمُدّا O ikisi uzatmadı	هِي لَمْ تَمُدَّ O uzatmadı	Gâibe
أَنْتُمْ لَمْ تَُمُدّوا Sizler uzatmadınız	أَنْتُما لَمْ تَمُدّا Siz ikiniz uzatmadınız	أَنْتَ لَمْ تَمُدَّ)لَمْ تَمْدُدْ) Sen uzatmadın	Muhâtab
أَنْتَُّنَّ لَمْ تَمُدْنَ/ لَمْ تَمْدُدْنَ Sizler uzatmadınız	أَنْتُما لَمْ تَمُدّا Siz ikiniz uzatmadınız	أَنْتِ لَمْ تَمُدّي Sen uzatmadın	Muhâtaba
نَحنُ لَمْ نَمُدَّ Biz uzatmadık		أَنا لَمْ أَمُدَّ Ben uzatmadım	Mutekellim

.لَمْ أمُرَّ بِذه المدَينَةِ      Bu şehre uğramadım. 

Muzâri Olumsuz

Muzâri Olumsuz
Çoğul (Cem‘)	İkil (Tesniye)	Tekil (Mufred)
هُمْ لا يَمُدّونَ Onlar uzatmıyorlar, uzatmazlar	هُمَا لا يَمُدّانِ O ikisi uzatmıyor, uzatmaz	هُوَ لا يمُدُّ O uzatmıyor, uzatmaz	Gâib
هُنَّ لا يَمُدْنَ / لا يَمْدُدْنَ Onlar uzatmıyorlar, uzatmazlar	هُا لا تَمُدّانِ O ikisi uzatmıyor, uzatmaz	هِيَ لا تَمُدُّ O uzatmıyor, uzatmaz	Gâibe
أَنْتُمْ لا تَمُدّونَ Sizler uzatmıyorsunuz, uzatmazsınız	أَنْتُما لا تَمُدّانِ Siz ikiniz uzatmıyorsunuz, uzatmazsınız	أَنْتَ لا تَمُدُّ Sen uzatmıyorsun, uzatmazsın	Muhâtab
أَنْتُّنَّ لا تَمُدْنَ / تَمْدُدْنَ Sizler uzatmıyorsunuz, uzatmazsınız	أَنْتُما لا تَمُدّانِ Siz ikiniz uzatmıyorsunuz, uzatmazsınız	أَنْتِ لا تَمُدّينَ Sen uzatmıyorsun, uzatmazsın	Muhâtaba
نَحنُ لا نَمُدُّ Biz uzatmıyoruz, uzatmayız		أَنا لا أَمُدُّ Ben uzatmıyorum, uzatmam	Mutekellim

.لا يَقُصُّ الأبُ قِصَّةً      Baba bir hikâye anlatmıyor.